Artaxoako trikuharriak
Artaxoatik ia 4 kilometrora, Brontze Aroan herrixka bat egon zen tontor txiki baten gainean, “Portillo de Enériz” eta “mina de Farangotea” trikuharriak daude, Nafarroako kultura megalitikoaren erakusgarri garrantzitsuenetako bat, Historiaurrera bidaiatzeko aukera ematen diguna.
Biak ala biak, Artaxoa duela milaka urtetik kokaleku izan dela ziurtatzen duten harri handiekin eraikitako hilobiak dira. Ondo seinaleztatuta, Artaxoako hilerriaren atzealdetik abiatzen den bide batetik sartu ahal izango zara, baina autoz ere irits daiteke “Portillo de Enériz” delakora, “Farangoteako meategia” trikuharritik 800 bat metrora dagoena.
Artaxoako trikuharriak Nafarroako kultura megalitikoaren adibide berezi bat dira; izan ere, mendialdean ugariak diren arren, tamaina txikia dutelako, trikuharri horiek Nafarroako hegoaldekoenak dira.
Tontor txiki baten gainean daude, non Brontze Aroan herrixka bat egon zen. Proportzio handiak ditu, eta Errioxan, Araban eta Mesetako iparraldean aurkitutakoen antzekoak dira.
“Korridore” motako bi trikuharri dira, 50eko hamarkadan aurkitu eta induskatutako harri handiez osatuak (megalitoak). Banaketarako lauza bat eta ganbera bikoitza dute, eta 20 metroko diametroa eta 2,5 metroko altuera duten tumuluen gainean daude.
Zehazki, “Enerizko Portilloa” megalito bat da, non bi zati bereiz daitezkeen: hil ganbera, hildakoak lurperatzen zituzten tokia, posizio bertikalean jarritako 9 harlauzaz osatua dagoena; eta korridorea, 6 lauza txikiagoz osatua dagoena.
“Farangorteako meategiko” trikuharriak egitura bera du, baina txikiagoa da, eta atzeko aldean, zentroko lauza zulatuta dago, sarbidea ahalbidetzeko.
Ez batak ez besteak ez zuten estalkirik, eta adarrez eta lurrez estaltzen zituzten. Trikuharri horien inguruan lepoko kontuak, gezi puntak, kobrezko puntzoiak, botoiak, zeramika eta aizkorak aurkitu zituzten, Nafarroako Museoan ikusgai dauden piezak.
